سناریوهای پیش‌ روی ایران

روزنامه سازندگي

بروزرسانی 1404/07/06 - 23:03

روزنامه سازندگی/متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست

جمعه شب، چهارم مهرماه برابر با ۲۷ سپتامبر، نشست شورای امنیت سازمان ملل شاهد یکی از مهم‌ترین رخدادهای مرتبط با پرونده هسته‌ای ایران بود. در این نشست، قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین برای تمدید ۶ ‌ماهه برجام به رأی گذاشته اما با شکست مواجه شد.
نتیجه رأی‌گیری چنین بود: کشورهای چین، روسیه، پاکستان و الجزایر به این قطعنامه رأی مثبت دادند. در مقابل، فرانسه، انگلیس، آمریکا، سیرالئون، اسلوونی، دانمارک، پاناما، سومالی و یونان با آن مخالفت کردند. همچنین کره جنوبی و گویان رأی ممتنع دادند.پس از اعلام نتایج، نماینده آمریکا در شورای امنیت سخن گفت و مدعی شد، ایران نتوانسته نگرانی‌های تروئیکای اروپایی درباره ذخایر هسته‌ای خود را برطرف کند. او تأکید کرد: «ما از اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران که از عصر شنبه اجرایی خواهد شد، حمایت می‌کنیم». وی همچنین افزود: «روسیه و چین باید به ایران فشار بیاورند تا گام‌های فوری برای اجرای تعهداتش بردارد».
نماینده فرانسه نیز در ادامه، موضع مشابهی اتخاذ کرد و گفت: «ما تلاش‌های دیپلماتیک بسیاری انجام دادیم تا راه‌حلی بیابیم که از بازگشت تحریم‌ها علیه ایران جلوگیری شود. انتظار داشتیم، ایران گام‌های مشخصی بردارد اما این کشور از انجام آن امتناع ورزید».
در مقابل، نماینده روسیه با لحنی تند به انتقاد از آمریکا پرداخت و گفت: «ایران نشان داده، طرفی عاقل است و همان‌طور که در توافق قاهره نیز اتفاق افتاد، تمایل خود را برای همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ابراز کرده است. ایران آماده گفت‌وگو بود اما واشنگتن نپذیرفت. این دیپلماسی نیست بلکه فریب و تقلب است».
نماینده انگلیس هم همسو با آمریکا و فرانسه مدعی شد: «سه کشور اروپایی، مذاکراتی بی‌وقفه داشتند تا ایران به تعهدات برجامی خود بازگردد. اما ایران همچنان در حال انباشت اورانیوم غنی ‌شده با خلوص بالاست بدون اینکه توجیه غیرنظامی معقولی وجود داشته باشد. ما متعهدیم راه‌حلی بیابیم که تضمین کند، ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند».

با شکست این قطعنامه، تحریم‌های گذشته سازمان ملل بار دیگر فعال خواهند شد. این تحریم‌ها شامل مجموعه‌ای از قطعنامه‌های مختلف است:

قطعنامه ۱۶۹۶ (۲۰۰۶): درخواست توقف غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران.
قطعنامه ۱۷۳۷ (۲۰۰۶): اعمال تحریم‌های اولیه علیه افراد و نهادهای مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای.
قطعنامه ۱۷۴۷ (۲۰۰۷): گسترش تحریم‌ها و محدودیت بیشتر بر صادرات سلاح و دارایی‌ها.
قطعنامه ۱۸۰۳ (۲۰۰۸): تحریم‌های بانکی و محدودیت‌های مسافرتی گسترده‌تر.
قطعنامه ۱۸۳۵ (۲۰۰۸): تأکید و هشدار دوباره نسبت به اقدامات ایران.
قطعنامه ۱۹۲۹ (۲۰۱۰): سخت‌گیرانه‌ترین قطعنامه شامل تحریم کامل تسلیحاتی، محدودیت بر بانک مرکزی و کشتیرانی همچنین بازرسی محموله‌ها.
قطعنامه ۲۲۲۴ (۲۰۱۵): تمدید مأموریت گروه کارشناسان نظارت بر تحریم‌ها.

سه سناریو درباره مکانیسم ماشه
سیدجلال ساداتیان، دیپلمات سابق کشورمان در این باره می‌گوید: «ایران اکنون در شرایطی خطیر و مبهم قرار گرفته است. اراده‌های گوناگونی در فعال‌سازی مکانیسم ماشه دخیل هستند. وزیر خارجه اعلام کرده که ایران چنین چیزی را نمی‌پذیرد. نماینده روسیه در شورای امنیت نیز تأکید داشت که غرب مقصر اصلی وضعیت کنونی است».

او سه سناریو را مطرح می‌کند:
ایستادگی چین و روسیه: اگر این کشورها و سازمان‌هایی مانند بریکس و شانگهای مقاومت کنند، ایران همچنان کارت‌هایی برای مذاکره خواهد داشت و ممکن است، روند موجود با فراز و نشیب ادامه پیدا کند بدون آنکه تغییر بزرگی رخ دهد. البته این وضعیت برای ایران مطلوب نیست چراکه امید داشت، تحریم‌ها لغو شوند.
عدم مقاومت چین و روسیه: اگر این دو کشور و هم‌پیمانانشان تسلیم شرایط شوند و تحریم‌های سازمان ملل را بپذیرند، ایران وارد دوره‌ای دشوار و پرچالش خواهد شد.
حالت میانه: برخی کشورها ارتباط خود با ایران را حفظ کنند، ایران نیز ضمن پایبندی به برجام و NPT تعامل محدودی با آژانس داشته باشد. در این حالت وضعیتی بین «نه جنگ و نه صلح» شکل می‌گیرد که احتمالاً بیش از دو حالت دیگر واقع‌بینانه است و می‌تواند در نهایت به گفت‌وگو و کاهش بخشی از تحریم‌ها منجر شود.

اهمیت واکنش ایران
در همین حال امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا در گفت‌وگویی اظهار کرد: «جلسه شورای امنیت برای رأی‌گیری درباره پیش‌نویس چین و روسیه، آخرین تلاش‌ها برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها بود که با شکست مواجه شد. تحریم‌ها از سر گرفته خواهند شد. البته روسیه و چین از این روند ناراضی‌اند و احتمالاً همراهی کامل با آن نخواهند داشت».
او ادامه داد: «آینده بستگی زیادی به واکنش ایران دارد. تا این لحظه رهبر انقلاب، رئیس‌جمهور و وزیر خارجه تهدیدی به اقدام رادیکال نکرده‌اند. مقامات کشور بارها تأکید کرده‌اند که ایران نه به سمت ساخت سلاح هسته‌ای خواهد رفت و نه از معاهده NPT خارج خواهد شد. تنها موضوع مورد بحث، تعلیق یا کاهش همکاری‌ها با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. باید دید این تعلیق محدود و موردی خواهد بود یا به قطع کامل ارتباط منجر می‌شود». ابوالفتح با تأکید بر اینکه احتمال تقابل شدید ایران و آمریکا اندک است، گفت: «هرچند اقدام نظامی را نمی‌توان به‌طور کامل منتفی دانست اما اگر رخ دهد، متناسب با واکنش ایران خواهد بود. در عین حال مسیر دیپلماسی همچنان باز است.
حتی در شرایط جنگی نیز دیپلماسی می‌تواند، نقشی مؤثر ایفا کند. این مسیر هرچند پر از فراز و نشیب است اما اصل آن کنار گذاشته نخواهد شد». این رویدادها و مواضع نشان می‌دهد که پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر وارد مرحله‌ای حساس شده است. بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، اختلافات میان اعضای شورای امنیت و سناریوهای مختلف پیش‌روی ایران همگی تصویری پیچیده از آینده روابط تهران با غرب، روسیه، چین و نهادهای بین‌المللی ترسیم می‌کند. اکنون همه نگاه‌ها به تصمیمات ایران و واکنش‌های جامعه جهانی دوخته شده است؛ تصمیماتی که می‌تواند مسیر آینده پرونده هسته‌ای و جایگاه ایران در عرصه بین‌الملل را مشخص کند.