چرا آمار خط فقر رسما اعلام نمی‌شود؟

فردا/ مطلبي که مي خوانيد در فردا منتشر شده و انتشار آن الزاما به معني تاييد تمام يا بخشي از آن نيست. خط فقر کلمه‌اي آشنا براي افکار عمومي است و بسياري از کانديدا‌ها در رقابت‌هاي انتخاباتي از مجلس گرفته تا رياست جمهوري درباره آن سخن گفته‌اند و نسبت به بالارفتن عدد آن انتقاد داشته‌اند اما هرگز آمار رسمي از اين عدد مهم که مي‌تواند نمايانگر نسبت فقرا در کشور باشد، منتشر نشده است و به اين ترتيب است که عدد خط فقر همواره در هاله‌اي از ابهام قرار داشته و دارد و اظهار نظر‌ها در خصوص آن متناقض و متفاوت است. در واقع، خط فقر يا آستانه فقر حداقل درآمدي است که براي زندگي در يک کشور خاص در نظر گرفته مي‌شود؛ محاسبه اين عدد در ايران بر اساس داده‌هاي رسمي بانک مرکزي است اما از سال ۹۰ آمار دقيقي از آن در دسترس نيست و پيش ازآن نيز ضعف آماري بسياري در اعلام اين آمار مهم وجود داشته است. خط فقر در دولت دهم چقدر بود؟ هنوز از ياد‌ها نرفته است که رييس شوراي رقابت در سال ۹۱ اعلام کرد خانوارهاي شهري با درآمد ماهانه کمتر از ۹۴۶ هزار تومان زير خط فقر به حساب مي‌آيد تا به اين ترتيب بر اساس گفته وي خط فقر در کشور نزديک به يک ميليون تومان باشد يعني خانوارهايي که در آمد زير يک ميليون تومان دارند زير خط فقرند و ميليوني‌ها نيز تازه فقير محسوب مي‌شوند! اما هميشه از اين نوع آمار‌ها در خصوص خط فقر منتشر نمي‌شود و همواره خط فقر از آمارهاي پنهاني است که هرگز براي مردم اعلام نشده و مسدولان دولتي از اعلام رقمي براي آن طفره مي‌روند به عنوان مثال وقتي از عبدالرضا شيح الاسلامي وزير وقت کار سوال کردند خط فقر در ايران چقدر است پاسخ داد: «نمي‌دادنم!» عبدالرضا شيخ‌الاسلامي، وزير کار دولت دهم سال ۸۹ بود که در پاسخ به اين پرسش که فاصله خط فقر با حداقل دستمزد کارگران چقدر است، به راحتي گفت: «‌نمي‌دانم خط فقر چقدر است، اگر ميزان خط فقر را از حداقل دستمزد کم کنيم، فاصله آن بدست خواهد آمد». بعد از آن بود که در سال ۹۰، عادل آذر رئيس مرکز آمار ايران اعلام کرد: «درآمد سالانه هر ايراني به طور ميانگين چهارهزار‌و۴۰۰دلار است.» با اين سخنان، اگرمتوسط نرخ دلار ۱۳۰۰ تومان آن روز‌ها محاسبه شود، بر اساس مستندات مرکز آمار، هر ايراني در سال پنج‌ميليون‌و ۷۲۰هزار تومان درآمد دارد که درواقع به عبارتي مي‌شود براي هر ماه ۴۷۶هزارو ۶۶۶تومان. اين در حالي است که کار‌شناسان اقتصادي بدون توجه به پنهان کاري دولتي‌ها خط فقر را بيش از ۹۸۰ هزار تومان و نزديک به يک ميليون تومان محاسبه کرده‌اند. خوشبينانه‌ترين رقم درآمدي خط فقر را هم اعضاي خانه کارگر بين ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان قبل از هدفمندي يارانه‌ها محاسبه کرده‌ بودند تا خط فقر در کشور همچنان يک علامت سوال بزرگ باقي بماند. خط فقر و دولت روحاني بعد از روي کار آمدن دولت روحاني، دولتي که با شعار شفافيت و صداقت به ميدان آمد، وزير کار دولت حسن روحاني به زياد شدن خط فقر در کشور اعتراف کرد و گفت: سياست‌هايي که دو دهه گذشته تجربه کرديم فقرا را ضعيف‌تر و طبقه متوسط جامعه را به طبقه پايين نزديک‌تر کرده است. و اين يعني افزايش خط فقر. در هر حال اما با زهم آمار درست و دقيق از خط فقر در دولت يازدهم ارائه نشده است تا جايي که فعالان کارگري اعلام کرده‌اند، خط فقر به ۱۰۰۰ دلار رسيده است. با اين حساب حداقل درآمد در ايران با در نظر گرفتن دلار ۳ هزار توماني به ۳ ميليون تومان رسيده است. البته پيش از اين دراوايل سال ۹۳ برخي ناکار‌شناسان، خط فقر رابراي هر خانوار ۵ نفري، ۲٫ ۵ ميليون تومان تخمين زده بودنداما خبر از آمار رسمي نيست. اوايل شهريورماه بود که عادل آذر، رئيس مرکز آمار با تاکيد بر اينکه اين سازمان متولي اعلام خط فقر نيست، از هزينه حدود يک ميليون و ۸۰۰ هزار توماني خانوارهاي شهري در هر ماه خبر داد. وي با عدم اعلام خط فقر از سوي مرکز آمار گفت: مرکز آمار هرگز آماري براي خط فقر اعلام نمي‌کند، چرا که اين نرخ اصلا جزء آمارهاي رسمي کشور نيست و در ‌‌نهايت اعلام شد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعي مسئول آن است. اين ماجرا ادامه داشت تا اينکه اواخر دي ماه، احمد مي‌دري، معاون وزير کار از خط فقر در ايران به ازاي هر نفر ۲۵۰ هزار تومان خبر داده است. به اين ترتيب خط فقر براي يک خانواده ۴ نفره يک ميليون و خانوار ۵ نفره يک ميليون و ۲۵۰ هزار تومان است. اين اظهار نظردر حالي رخ داد که طي سال‌هاي گذشته اين اولين بار بود که يک مقام مسئول به صورت مستقيم به اعلام خط فقر پرداخت. اما نکته مهم اينجا بود که مرکز آمار هزينه يک ماه خانوار را يک ميليون و ۸۰۰ هزار توان و بانک مرکزي اين رقم را ۲ميليون و ۵۰۰ هزار تومان اعلام کرده است و حتي در اعلام هزينه ماهانه خانوار‌ها نيز تفاوت وجود دارد. يعني تا قبل از اعلام رقم ۲۵۰ هزار تومان، بر اساس آمارهاي بانک مرکزي و مرکز آمار ايران افرادي که حقوق ماهانه آن‌ها زير ۱. ۸ ميليون تومان بود، زير خط فقر قرار مي‌گرفتند اما با اعلام رقم جديد بسياري از حقوق بگيران از جمله کارگران و کارمندان که شامل خانوارهاي سه، چهار و ۵ نفره مي‌شوند و حقوق بين ۷۵۰ هزار تا يک ميليون و ۲۵۰ هزار تومان مي‌گيرند، به يکباره از خط فقر خارج شدند و در رديف افراد متوسط و ثروتمند قرار گرفتند و اين اختلاف نظر‌ها همچنان ادامه دارد. به تازگي اما، حسين انواري سرپرست کميته‌ امداد امام خميني (ره) در اين باره که ساليانه چه تعداد از افراد زير خط فقر رفته و تحت پوشش کميته‌ امداد قرار مي‌گيرند؟ عنوان کرده: خط فقر را به شکلي که در حال حاضر تعريف مي‌شود قبول ندارم، زيرا بايد در نظر گرفت که خط فقر در کجا مدنظر است؟ در شهر، روستا، کوير و يا بين عشاير؟ زيرا شرايط جغرافيايي و محيطي در هر منطقه بسيار متفاوت بوده و اين شيوه‌ مطرح کردن خط فقر صحيح نيست، بلکه بايد آن را در نقاط مختلف کشور به طور جداگانه بررسي کرد. انواري با اشاره به «خط فقر مطلق» که در حال حاضر با انجام کارهايي همچون پرداخت يارانه و غيره در کشور بخشي از آن ترميم شده و رو به کاهش است، گفته: در حال حاضر به جاي طرح کردن خط فقر بايد «خط کفاف» را جايگزين کرد، زيرا خط فقر واژه‌اي بي‌معناست. وي در خصوص منظورش از «خط کفاف» توضيح داده: خط کفاف ميان فقر و غنا قرار داشته و محدوده‌اي است که تعادل براي رفع و تامين نيازهاي انساني مانند نياز به مسکن، تفريح، تحصيل و... در آن رعايت شده است. عبدالملکي: نداشتن آمار خط فقر فاجعه زاست دکتر حجت الله عبدالملکي، عضو هيئت علمي دانشگاه امام صادق (ع) در گفتگو با «فردا» در خصوص متولي اعلام امار خط فقر گفت: از گذشته متولي اعلام آمار خط فقر وزارت کار و امور اجتماعي بوده است و هم اکنون نيز اين وزارتخانه بايد آمار مربوط به خط فقر را اعلام کند. اين کار‌شناس اقتصادي درباره چرايي اعلام نشدن اين آمار توسط مرکز آمار ايران گفت: مرکز آمار تنها مسئول اعلام آمارهايي به صورت دوره‌اي است که در شرح وظايف ان آورده شده باشد و اگر خط فقر جزئي از اين آمار نباشد، اين مرکز وظيفه‌اي براي جمع اوري و ابلاغ اين آمار به صورت رسمي ندارد اما اينکه بگويد آمار مربوط به خط فقر رسمي نيست صحيح نيست چرا که اين آمار در جهان مبناي علمي دارد و از اسناد مهم اقتصادي است که با توجه به کا‌ها و خدمات در شهر‌ها و روستا‌ها و هزينه آن‌ها برآورد مي‌شود و تعيين مي‌کند حداقل هزينه‌اي که براي زندگي در شهر‌ها و روستا نياز است چقدر است. عبدالملکي ادامه مي‌دهد: خط فقر را در دو نوع مطلق و نسبي در علم اقتصاد مي‌سنجندکه خط فقر مطلق نشان از حداقل‌ها است و بسيار پايين است و عبارت است از مقدار درآمدي که براي تامين حداقل نيازهاي فردي در يک جامعه لازم است و عدم تامين آن موجب مي‌شود فرد مورد بررسي به عنوان فقير در نظر گرفته شود، اما خط فقر نسبي بر اساس عرف جامعه و شاخصه قيمت‌هايي که توسط متولي آمارگيري تعيين مي‌شود سنجيده مي‌شود. استاد دانشگاه امام صادق (ع) درباره نحوه آمار گيري در خصوص خط فقر در کشورهاي مختلف دنيا مي‌گويد: استاندارد و روش علمي محاسبه خط فقر در همه جاي دنيا يکسان است تنها تفاوت در وارد کردن خدمات و سبد کالايي در آمار گيريس است که در کشورهاي مختلف بسته به شرايط تغيير مي‌کند اما خط فقر همواره در کشورهاي دنيا به عنوان آمار رسمي منتشر و به ان براي سنجيدن سطح رفاهي جامعه استناد مي‌شود. عبدالملکي همچنين در پاسخ به اين سوال که عدم انتشار آمار خط فقر چه تاثيري بر اقتصاد کلان کشور دارد، تاکيد مي‌کند: اين آمار بسيار از نظر علم اقتصاد مهم است و سازمان تامين اجتماعي براي سياست گذاري و پيشبرد اهداف خود به اين آمار نياز جدي دارد. سازمان تامين اجتماعي بايد بداند چه جمعيتي را بايد پوشش بدهد و وضعيت رفاهي جمعيت تحت پوشش به چه شکل است. حتي ندانستن اين آمار روي سياست‌هاي ارزي، مالياتي و درآمدي نيز موثر است و سازمان تامين اجتماعي به وسيله اين امار است که مي‌تواند بداند اقدامات انجام شده مانند هدفمندي يارانه‌ها چه تاثيري روي جمعيت فقرا و روي وضعيت فقر و رفاه اجتماعي داشته است. او تصريح مي‌کند: عدم انتشار اين امار يک مساله است و نداشتن اين آمار مساله‌اي ديگر. اگر به راستي اين آمار وجود نداشته باشد و سازمان تامين اجتماعي به آن دسترسي نداشته باشد تمام اقدامات رفاهي زير سوال مي‌رود چرا که بدون اين آمار يا بسيار هزينه بر هستند يا اصلا به نتيجه نمي‌رسند که ين مساله مي‌تواند فاجعه آفرين باشد اما اگر اين آمار وجود دارد و منتشر نمي‌شود هر چند آسيب‌ها کمتر است اما در هر حال کار‌شناسان اقتصادي براي برنامه ريزي، تشکيل اتاق فکر و هدفگذاري و تحقيق به اين آمار احتياج دارند و عدم انتشار اين آمار از سوي نهاد‌هاي رسمي و حدس و گمان درباره آن مشکل زا است. اين کار‌شناس اقتصادي در پايان وضعيت خط فقر براي يک خانواده ۴ نفري را ۱ ميليون تومن برآورد مي‌کند و مي‌گويد: به نظر من با شرايط فعلي چيزي زير حدود يک ميليون تومان درآمد را براي يک خانواده ۴ نفره مي‌توان خط فقر اعلام کرد که البته همه اين‌ها سرانگشتي است و اين آمار بايد از سوي وزارت کار و تامين اجتماعي اعلام شود.