آشنایی با صورت‌های فلکی قیفاووس

علم بازار/ صورت فلکي قيفاووس يکي از صورفلکي نيم‌کره شمالي است. نام آن از افسانه پادشاه اتيوپي قيفاووس گرفته شده است. او همسر ذات الکرسي و پدر اندرومدا است. اين صورت فلکي توسط بطلميوس در قرن دوم فهرست شده است. اين صورت فلکي خانه چند ستاره معروف و چند جرم شناخته شده مثل، سحابي جادوگر، سحابي زنبق و کهکشهان آتش بازي قيفاووس قيفاووس ۲۷ امين صورت فلکي بزرگ آسمان شب است، که مساحت بالغ بر ۵۸۸ درجه مربع از آسمان را شامل مي‌شود. اين صورت‌فلکي در ربع چهارم نيم‌کره شمالي (NQ4) واقع شده است و مي توان آن را بين عرض هاي جغرافيايي ۹۰ درجه تا ۱۰- درجه رصد کرد. صورت هاي فلکي همسايه آن عبارت هستند از : ذات الکرسي، ماکبان، اژدها، زرافه، سوسمار و خرس کوچک قيفاووس شامل يک ستاره داراي سياره است و هيچ جرمي از فهرست مسيه در آن واقع نشده است. درخشان ترين ستاره در اين صورت فلکي Alderamin يا آلفا-قيفاووس است. (نام ذراع‌الايمن به معني بازوي راست در لاتين به شکل Alderamin درآمده‌است.) تا کنون هيچ بارش شهابي در محدوده اين صورت فلکي مشخص نشده قيفاووس از خانواده صورت هاي فلکي برساووشي است. افسانه صورت فلکي قيفاووس يا در عربي سلطان نشان دهنده پادشاه اتيوپي سفئوس و همسرش کاسيوپيا (ذات‌الکرسي) در اساطير يوناني است. زئوس بعد از مرگ غم انگيزش در آسمان قرار داد. زيرا از فرزندان نيمف (nymph) يکي از معشوقه هاي زئوس بوده است. قيفاووس پادشاه اتيوپي امروزي نبوده، در واقع سرزميني که در اساطير يوناني به آن اتيوپي اطلاق مي‌شود؛ منطقه جنوب شرق مديترانه و دريا سرخ است که شامل بخش هايي از مصر، اردن و فلسطين امروزي است. کاسيوپيا (Cassiopeia) همسر قيفاووس، زني بسيار زيبا و مغرور بود و از زيبايي به خود مي باليد. غرور او پريان دريايي را رنجاند.(در برخي منابع آمده کاسيوپيا خواهر پريان دريايي بوده است. و يکي پري ها همسر پوسايدون ايزد دريا ها بوده.) پري هاي دريايي به خداي آبها شکايت بردند و از او خواستند تا ذات الکرسي را مجازات کند. پوسايدون (نپتون در اساطير رومي) نيز به قيطس (هيولايي که صورت فلکي نيز به اين نام وجود دارد) دستور داد تا به اتيوپي حمله کند و انتقامي از قيفاووس و همسرش کاسوپيا بگيرد. قيفاووس براي جلوگيري از اين اتفاق با به پيشنهاد يکي از پيشگوهاي معبد عمل مي‌کند و دخترش آندرومدا براي قرباني کردن در ساحل به زنجير مي‌کشد تا طعمه‌ي قيطس بشود. اما پس از آن که آندرومدا را بر صخره‌اي به رنجير کشيده رها کردند تا قيطس آن را پيدا کند، برساووش قهرمان افسانه‌اي که از پس کشتن مدوسا به سرزمين خود باز‌مي‌گشت؛ شاهزاده جوان را پيدا‌ مي‌کند و او را نجات مي‌دهد. ستاره هاي اصلي در صورت فلکي قيفاووس آلفا-قيفاووس (Alderamin – α Cephei) آلفا-قيفاووس درخشان ترين ستاره اين صورت‌فلکي است. يک ستاره سفيد با رده طيفي A که در حال تحول از يک ستاره رشته اصلي به يک زير‌غول (subgiant) است و در حدود ۴۹ سال نوري از ما فاصله دارد. نام سنتي آن Alderamin است که ريشه عربي دارد؛ نام ذراع‌الايمن به معني بازوي راست در لاتين به شکل Alderamin درآمده‌است. اين ستاره داراي قدر ظاهري ۲.۵۱۴۱ است و با سرعت زيادي مي‌چرخد، حداقل سرعت آن ۲۴۶ کيلومتر بر ثانيه است؛ که يک دور کامل را در ۱۲ ساعت يا کمتر مي‌زند. بتاـقيفاووس (Alfirk – β Cephei) ستاره بتا – قيفاووس يک سيستم سه تايي است. (يک سيستم ستاره اي سه گانه) که قدر ظاهري آن از ۳.۱۵ تا ۳.۲۱ با دوره اي معادل ۰٫۱۹۰۴۸۴۴ روز، تغيير مي‌کند. اين ستاره در فاصله ۶۹۰ سال نوري از ما قرار دارد. نام سنتي اين ستاره Alfirk است که برگرفته از ريشه عربي آن «الفرق» به معني گله است. اين نام را اُلُغ‌بيگ (نوه تيمور و از پادشهان تيموري) به اين ستاره داده است. نام بتا – قيفاووس روي يک دسته از ستارگان متغيير گذاشته شده است که شبيه آن عمل مي‌کنند. ستاره‌هاي اين دسته؛ ستاره‌هاي رشته اصلي با جرمي بين ۷ تا ۲۰ برابر خورشيد هستند. تغييرات نوري که اين دسته از ستارگان نشان مي‌دهند ناشي از ارتعاشات سطحي آنها است. اين نوع ستاره‌ها تغيرات قدر بين ۰.۰۱ تا ۰.۳ دارند و دوره تغييرات آن ها ۰.۱ تا ۰.۶ روز است. درخشان ترين جزء اين سيستم يک غول آبي با رده طيفي B2IIIev است. پسوند Ev مخفف عبارت “spectral emission that exhibits variability.” است. اين ستاره يک چرخنده آرام است. حدود ۵۱ روز زمان مي‌برد تا يک دور کامل بچرخد، سرعت چرخش آن ۲۸ کيلومتر بر ثانيه است. دلتاـقيفاووس (Delta Cephei) دلتا قيفاووس يک ستاره دوتايي با قدر ظاهري متغيير بين ۳.۴۸ تا ۴.۳۷ است. اين ستاره در فاصله‌اي حدود ۸۹۱ سال نوري دور‌تر از منظومه شمسي قرار دارد. دلتا – قيفاووس به عنوان اولين نمونه از يک دسته از ستاره‌ها که به نام ستارگان قيفاووسي مي‌شناسيم است. نزديک ترين ستاره از اين دسته (قيفاووسي ها) به منظومه شمسي، ستاره قطبي است که در صورا فلکي خرس کوچک قرار دارد. تغييرات درخشندگي و طيفي در دلتا – قيفاووس نتيجه تپش هاي ستاره است. رده طيفي ستاره از F5 به G3 در يک دوره ۵٫۳۶۶۳۴ روز (۵ روز و ۸ ساعت و ۴۷ دقيقه و ۳۲ ثانيه) تغيير مي‌کند. جزء درخشان تر اين سيستم دوتايي يک ستاره زرد-سفيد ابر غول از رده طيفي F است. اعتقاد بر اين اين است که همنشين آن يک ستاره از رده طيفي B است و در فاصه ۴۱ ثانيه قوسي از آن واقع شده و قدري به اندازه ۷.۵ دارد. قيفاووسي ها معمولا جرمي بين ۳ تا ۳۰ برابر خورشيد دارند. قيفاووسي ها يکي از وصليه هاي اندازه گيري فاصله هستند، به کمک آنها مي توان فاصله خوشه يا کهکشاني که در آن قرار دارن را محاسبه کرد. سيستم دوتايي دلتا-قيفاووس داراي متوسط قدر ۴.۰۷ است. گاماـ قيفاووس (Alrai – Gamma Cephei) گاما – قيفاووس يکي ديگر از ستاره‌هاي دو تايي در صورت فلکي قيفاووس است. قدر ظاهري آن ۳.۲۲ و در حدود ۴۵ سال نوري با ما فاصله دارد. نام سنتي اين ستاره Alrai گرفته شده از «الراعي» که در عربي به معني چوپان است. گاما – قيفاووس به عنوان يک زيرغول پرتغالي از رده طيفي K1III-IV طبقه بندي شده و تخمين زده مي‌شود ۶.۶ ميليار سال قدمت داشته باشد. مي‌توان آن را با چشم غير مسلح ديد. همدم آن جرمي در حدود ۰.۴۰۹ جرم خورشيد دارد و تصور مي‌شد يک کوتوله قرمز با رده طيفي M4 باشد. اولين سياره فراخورشيدي تاييد شده در سال ۱۹۸۹ بر مدار جزء اصلي سيستم دو تايي گاما قيفاووس کشف شد. (بر اساس اطلاعاتي که از ۱۹۹۲ جمع آوري شده بود) ستاره قطبي_حرکت تقديمي با توجه به حرکت تقديمي زمين در حدود ۳۰۰۰ سال ديگر گاما – قيفاووس ستاره قطبي بعدي خواهد بود. حدود ۳۰۰۰ سال ديگر گاما – قيفاووس ستاره قطبي زتا – قيفاووس (Zeta Cephei) اين ستاره يک زير غول نارنجي رنگ از رده طيفي K1 IV است. قدر ظاهري آن ۳.۳۹ و در حدود ۷۳۰ سال نوري از منظومه شمسي فاصله دارد. ستاره اي است که شانه چپ قيفاووس را نشان مي‌دهد. اين ستاره ۸ برابر سنگين‌تر و ۳۶۰۰ برابر درخشان تر از خورشيد است. دماي سطحي آن ۴۳۱۰ کليون برآورد مي‌شد. اين ستاره مشکوک است به دو تايي بودن يا متغيير بودن است. اتا ـ قيفاووس (Eta Cephei) اتا قيفاوس يک ستاره غول نارنجي متعلق به رده طيفي K0 است. ۴۵ سال نوري از ما فاصله دارد. اين ستاره بخاطر حرکت مخصوص سريع اش مورد توجه است. مو ـ قيفاووس (Garnet Star) مو قيفاووس يک ابرغول سرخ است که در فاصله ۲۴۰۰ سال نوري از ما قرار دارد. رده طيفي آن M2Ia است. مو قيفاووس داراي قدر ظاهري ۴.۰۸ است و يکي از درخشان ترين ستاره‌هاي شناخته شده است. گاهي آن را به نام Herschel’s Garnet Star معرفي مي‌کنند. مو قيفاووس يک ستاره کلاس M و يک ابرغول بسيار درخشنده است. اين ستاره يکي از بزرگترين ستارهايي است که تا به خال در کل کهکشان مشاهده شده. شعاع اين ستاره ۱۶۵۰ برابر خورشيد يا به عبارتي ديگر ۷.۷ واحد نجومي است. اگر گرد غبار ميان ستاره‌اي نور اين ستاره را جذب نمي‌کردند، آن را با قدري در حدود ۱.۹ مشاهده مي‌کرديم. مو قيفاووس نيز يک ستاره شاخص از دسته از ستارگان متغيير با همين نام است؛ که قدر ظاهري انها بين ۳.۶۲ تا ۵ در يک دوره ۲ تا ۲.۵ ساله بدون الگوي مشخصي تغيير مي‌کند. اين ستاره شروع به تبديل هليوم به کربن کرده و در مراحل پاياني زندگي خود است. مو قيفاووس يک ستار ناپايدار است و انتظار مي‌رود در آينده نزديک به صورت يک ابرنواختر منفجر شود. البته اين آينده نزديک چند مليون سالي طول مي‌کشد. (HD 208816) VV Cephei Vv قفاووس يک ستاره دو تايي گرفتي است. شعاع آن بين ۸.۸ تا ۷.۵ واحد نجومي است و حدود ۲۴۰۰ سال نوري از ما فاصله دارد. قدر آن ۴.۹۱ است. اين سيستم دو تايي متشکل از يک ابرغول سرخ و يک ستاره آبي به عنوان همدم است. ابر غول وي وي قيفاووس سومين ستاره‌ي بزرگي است که تا کنون مي‌شناسيم. شعاع آن ۱۶۰۰ تا ۱۹۰۰ برابر خروشيد است. V381 قيفاووس اين ستاره يک ابر غول سرخ با قدر ظاهري ۵.۶۶ است که در فاصله ۳۶۶۳ سال نوري قرار گرفته؛ اين ستاره يک ستاره متغيير تپنده است. متعلق به رده طيفي M1lbpe+ و در حدد ۹ يا ۱۰ برابر جرم خورشيد جرم دارد. Kruger 60 اين ستاره يک سيستم دوتايي، متشکل از دو کوتوله قرمز است که با دوره‌ي ۴۴.۶ سال دور هم مي‌گردند. اين سيستم ستاره‌اي تنها ۱۳.۱۵ سال نوري (۴.۰۳ پارسک) از ما دور است. دو جزء اين سيستم داراي قدر هاي ۹.۵۹ و ۱۱.۴۰ هستند. در حدود ۸۸۶۰۰ سال ديگر Kruger 60 به نزديک ترين فاصله اش با منظومه شمسي مي‌رسد؛ که در حدود ۱.۹۵ با کانال تلگرامي آخرين خبر همراه شويد https://telegram.me/akharinkhabar