نماد غذای ایرانی به خوشمزگی قورمه‌ سبزی!

بجز ایران در کشورهای همسایه که ریشه فرهنگی زبانی مشترک با ما دارند نیز قورمه سبزی در سفره‌هایشان هست. همین مساله باعث شده ثبت جهانی این غذا هنوز به نام کشورمان ایران ثبت نشده و آن‌ها نیز برای ثبت‌اش در یونسکو تقاضا داده‌اند.

لوبیا و سبزی در ترکیبی عجیب با گوشت گوسفندی و برنج ایرانی و یک عدد پیاز! کاری کرده که دست از سر ما برنمی‌دارید این قورمه سبزی! حتی غیر ایرانی‌هایی که منوی بهترین رستوران‌های پنج ستاره مولن روژ پاریس، کافه دو له فونتِن را هم خورده‌اند، وقتی به قورمه سبزی ایرانی می‌رسند، تا دستشان می‌گیرد بشقاب شفِ پنج‌ستاره را پرت می‌کنند.

شاید این سوال به ذهن‌تان برسد که قورمه سبزی برای اولین بار چه زمانی و چگونه و در کدام نقطه از این مرز و بوم، تکامل یافت یا این که قورمه سبزی در شهرهای مختلف چه طعمی دارد؟

در گذشته زمانی که هنوز از یخچال و فریزر و سایر امکانات کاربردی امروزی خبری نبود مردم، مخصوصاً عشایر برای حفظ و نگهداری گوشت، آن را به صورت قورمه در می‌آوردند تا در طی فصل سرما از آن استفاده کنند. عشایر، بنابر اطلاع از وضع هوا و تجربه‌ای که از سال‌های پیش اندوخته بودند هر سال در اواسط فصل پاییز دام‌هایی که به حدّ اعلای رشد رسیده بودند را ذبح می‌کردند. سپس گوشت دام‌های ذبح شده را از چربی جدا می‌کردند. از چربی‌ها روغن می‌گرفتند و سپس گوشت را با چربی حیوانی روی آتش ضعیف در زمانی قابل توجه می‌پختند. پس از آن گوشت‌های پخته‌شده یا قورمه‌های آماده را در داخل مشک می‌ریختند. به این ترتیب می‌توانستند در تمام مدت فصل سرد زمستان از قورمه‌های حاضر و آماده استفاده کنند. قورمه‌ای که از گوشت تازۀ دام همراه با چربی حیوانی و نمک دانه درشت فراوان پخته می‌شد بسیار چرب و پرانرژی بود. علاوه بر این، وقتی این قورمه‌ها برای مدت طولانی، که گاهی این مدت طولانی به چند ماه می‌رسید، در داخل مشک یا کوزه‌ای باقی می‌ماندند طراوت و تازگی خود را از دست می‌دادند. بنابراین، خلاقیت بشری دوباره دست به کار شد تا برای ایجاد لذت بیشتر سبزی‌های متنوع و خوش‌عطر را به  قورمه اضافه کردند.

همان طور که در بالا گفته شد اولین قدم‌ها برای تهیه این غذایی ملی به زندگی عشایری باز می‌گردد. البته به هچ وجه نمی‌توانیم از این موضوع با صراحت چیزی بگوییم. چون برخی دیگر از منابع حضور سبزی و برنج در کنار هم را دلیلی می‌دانند تا بیان کنند که خاستگاه اصلی این خورشت خوشمزه کمربند سبز شمالی ایران زمین و مثلاً استان گیلان بوده است. به هر روی، مردم ساکن در مناطق مختلف جغرافیایی ترکیبات مختلفی از انواع سبزی‌ها را برای پخت این خورشت استفاده کرده‌اند.
در گذشته خورشت قورمه سبزی را معمولا در فصل بهار و زمستان که سبزی در این فصول فراوان بود درست می‌کردند اما امروزه مواد اولیه این خورشت در هرجا و هرفصلی در دسترس است.

ترکیبات تشکیل‌ دهندۀ قورمه سبزی

ترکیبات سبزی قورمه سبزی به طور معمول شامل تره، جعفری، شنبلیله، گشنیز و اسفناج یا برگ چغندر به همراه لوبیا (قرمز، چیتی، چشم بلبلی)، گوشت(قرمز یا مرغ)  وکمی لیمو عمانی خشک یا آب لیموی تازه است اما نوع لوبیا، گوشت مصرفی، میزان سبزی و چاشنی‌های مورد استفاده برای طبخ آن در برخی از شهرهای ایران متفاوت است.

قورمه سبزی در نقاط مختلف ایران

طرز تهیه مشهورترین انواع قورمه سبزی

1.قورمه سبزی تهرانی:

مواد لازم:

1.پیاز:1 عدد  

2.سبزی قورمه(تره، شنبلیله، جعفری، گشنیز و اسفناج یا برگ چغندر):یک کیلو نیم

3.لوبیا قرمز: یک لیوان

4.گوشت گوسفندی: 300گرم

5.لیمو عمانی:4عدد

6.نمک و فلفل سیاه و زردچوبه: به مقدار لازم                                                                                         

طرز تهیه قورمه سبزی تهرانی:

مرحله اول: آماده کردن مواد لازم

لوبیا چیتی را از شب قبل پاک کرده و چند بار با آب خوب و تمیز بشویید سپس مقداری آب در آن باقی بزارید و کنار گذاشته تا خیس بخورد. در زمان پخت پیاز را پوست کنده و خرد کنید. گوشت گوسفندی را پاک کرده و بشویید سپس به صورت خورشتی برش دهید. سبزی قورمه که شامل تره، شنبلیله، جعفری، گشنیز و اسفناج یا برگ چغندر است را تهیه کرده و پاک کنید سپس با آب و مقداری مایع تمیز کننده سبزی بشویید و بزارید آب آن خشک شود. سبزی ها را با کارد خرد کنید

مرحله دوم: ترکیب کردن و تفت دادن مواد

در یک تابه مقداری روغن ریخته و پیازهای خرد شده را به تابه اضافه کنید بعد از اینکه کمی تفت داده شد زردچوبه و فلفل را به آن اضافه کنید. گوشت خرد شده را نیز اضافه کرده و کمی با پیاز تفت دهید. سبزی را بعد از خرد کردن در یک تابه حاوی مقداری روغن ریخته و سرخ کنید

مرحله سوم: ریختن مواد در قابلمه و پخت قورمه سبزی

یک قابلمه مناسب را برداشته و در آن پیاز و گوشت تفت داده شده را بریزید سپس سبزی سرخ شده و آب اضافی لوبیا قرمز را خالی کرده و لوبیا قرمز را نیز اضافه کنید. سپس مقداری آبجوش در آن بریزید و بزارید به مدت 4 ساعت روی شعله کم به آرامی بپزد و جا بیفتد. در آخر لیمو عمانی را سوراخ کرده و بزارید در آب کمی بجوشد تا تلخی آن گرفته شود سپس به خورشت اضافه کرده و کمی صبر کنید تا طعم آن در خورشت در بیاید اکنون قورمه سبزی آماده است.

فوت و فن‌های طرز تهیه قورمه سبزی تهرانی

1.هنگامی که لیمو عمانی را به خورشت اضافه می کنید می توانید مقداری شنبلیله خشک را کمی تفت دهید و به خورشت اضافه کنید که این باعث خوش طعم و عطر شدن خورشت می‌شود.

2.قورمه سبزی نباید شل و آبکی باشد پس میزان آب استفاده شده را دقت کنید.

3.اگر می خواهید روغن فراوانی روی خورشت شما باشد 5 دقیقه آخر پخت چند تکه یخ به آن اضافه کنید.

2.قورمه سبزی گیلانی:

اگر فکر می‌کنید قورمه‌ سبزی گیلکی شبیه به دیگر نسخه‌های این غذا است، اشتباه می‌کنید. گیلانی‌ها معتقد هستند که قورمه‌ سبزی بدون چند تکه بادمجان سرخ‌شده، نباید سر سفره آورده شود. بادمجان معمولا در چند دقیقه آخر به خورشت اضافه می‌شود و همراه با قورمه‌سبزی چند غل می‌خورد. 

مواد لازم برای قورمه سبزی  گیلانی:

1.سبزی قورمه سبزی (تره، گشنیز به یک اندازه، جعفری کمی بیشتر از همه سبزی‌ها، شنبلیله یک سوم تره و گشنیز، چند برگ چغندر، خالواش و چوچاق به میزان کم): نیم کیلو

2.گوشت گوسفند خورشتی به همراه یک تکه استخوان: ۵۰۰ گرم

3.آبغوره: به مقدار لازم

4.لیمو عمانی (اختیاری): ۲عدد

5.لوبیا قرمز: ۱/۳ لیوان فرانسوی دسته‌دار

6.پیاز داغ: ۴ قاشق غذاخوری

7.بادمجان کوچک و قلمی: ۴ تا ۵ عدد
8.گوجه فرنگی: ۲ عدد

9.نمک، فلفل و زردچوبه: به مقدار لازم

10روغن: به میزا ن لازم

طرز تهیه قورمه سبزی گیلانی

مرحله اول:
ابتدا باید پیازها را به صورت نگینی خرد کرده و در روغن تفت دهید تا کمی طلایی  تکه‌های گوشت خورشتی را به آن اضافه کنید و خوب تفت دهید تا رنگ گوشت تغییر کند سپس زردچوبه و فلفل سیاه را به آن اضافه کنید و مواد را خوب تفت دهید.

مرحله دوم:
برای درست کردن قورمه سبزی شمالی باید از لوبیا قرمز استفاده کنید. اما برخی از روستاهای شمال به جای لوبیا قرمز از لوبیا چشم بلبلی نیز استفاده می‌کنند. لوبیا را از یک شب قبل داخل آب بخیسانید و چند بار آب آن را عوض کنید تا نفخ آن از بین برود. حال لوبیاها را به گوشت و پیاز اضافه کنید و خوب هم بزنید. سپس قابلمه را پر از آب کنید تا گوشت و لوبیاها به خوبی پخته شوند.در طرز تهیه قورمه سبزی شمالی گیلانی و مازندرانی به جای گوشت از مرغ هم می‌توانید استفاده کنید.

مرحله سوم:
در این مرحله از طرز تهیه قورمه سبزی گیلانی‌ ها که گوشت در حال پختن است، باید سبزی شمالی برای قورمه سبزی را آماده کنید

در ترکیب سبزی قورمه، برای این کار باید سبزی قومه سبزی گیلانی را به میزان مشخص شده تهیه و سپس خرد کنید. مقداری روغن داخل ماهیتابه بریزید و شعله گاز را روی حرارت ملایم تنظیم کنید.بعد از داغ شدن روغن، سبزی قورمه محلی گیلان را به ماهیتابه اضافه کنید و خوب هم بزنید. توجه داشته باشید که شعله گاز حتماً کم باشد و سبزی‌ها با حوصله و به آرامی سرخ شوند.

مرحله چهارم:
در این فرصت بادمجان‌ها را پوست بگیرید و به صورت عمودی برش بزنید. مقداری نمک روی بادمجان بریزید تا تلخی آن گرفته شود، سپس بادمجان‌ها را فشار دهید.بعد از گرفتن تلخی بادمجان باید آن‌ها را داخل روغن سرخ کنید. برای این کار مقداری روغن در ماهیتابه بریزید و بعد از داغ شدن، بادمجان‌ها را داخل ماهیتابه قرار دهید و خوب سرخ کنید.
مرحله پنجم:

فراموش نکنید که هر چند دقیقه یک بار سبزی‌ها را هم بزنید و نگاهی به گوشت و لوبیاها بیندازید. بعد از سرخ شدن بادمجان، گوجه‌ها را به صورت ورقه‌ای برش دهید و در روغن سرخ کنید و در کنار بادمجان‌ها کنار بگذارید. زمانی که سبزی قورمه سبزی به خوبی سرخ شد و رنگ آن کمی تیره شد، آن را به گوشت و لوبیاها اضافه کنید.

ترشی این خورشت معمولاً با آبغوره است اما اگر دوست دارید، عطر لیمو عمانی نیز در غذای شما بپیچد، می‌تواند دو عدد لیمو نیز در اواسط پخت به خورشت اضافه کنید

مرحله ششم:
در ۱۵ دقیقه نهایی طرز تهیه قورمه سبزی شمالی باید مقداری آبغوره به خورشت اضافه کنید و اجازه دهید خورشت برای چند دقیقه دیگر بجوشد.سپس در ۵ دقیقه نهایی بادمجان‌ها و گوجه را روی خورش قرار دهید.

نکات مهم:

1.برای پخت قورمه سبزی حتماً آن را به مدت طولانی روی شعله ملایم قرار دهید تا خورشت به خوبی جا بیفتد

برای درست کردن قورمه سبزی شمالی 2.بهتر است از گوشت خورشتی همراه با استخوان و کمی چرب استفاده کنید.

3.شما می‌توانید مقدار ترشی خورشت را با توجه به مقدار آبغوره تنظیم کنید. اگر دوست دارید خورشت شما کمی ترش شود، می‌توانید از مقدار آبغوره بیشتری در این غذا استفاده کنید.

سبزی های قورمه سبزی مازندرانی نیز همانند سبزی قورمه گیلانی و رشتی است.

3.قورمه سبزی همدانی:

آبگوشت قورمه یا آبگوشت بزباش یکی دیگر از غذاهای محلی و قدیمی استان همدان است که در واقع همان قورمه سبزی است که به روش دیگر طبخ و خورده می شود. این غذا از ترکیب سبزی قورمه، لوبیا قرمز، گوشت خورشتی، لیموامانی، پیاز، تخم مرغ، سیب زمینی و ادویه جات تهیه می شود. در ادامه طرز تهیه آبگوشت قورمه همدان را خدمت شما عزیزان شرح می دهیم.

مواد لازم:

گرم500 1.گوشت گوسفند

گرم250 2. سبزی قورمه

1لیوان 3. لوبیا قرمز

4عدد 4. لیموعمانی

:3 قاشق سوپ خوری 5. پیازداغ

2 عدد 6. تخم مرغ

2 عدد 7. سیب زمینی

8.زردچوبه، فلفل و نمک به میزان لازم

ماست پرچرب به میزان لازم

طرز تهیه قورمه سبزی همدانی:

مرحله اول:

در یک تابه مناسب کمی روغن ریخته و صبر کنید تا داغ شود. سپس گوشت ها را داخل تابه تفت دهید تا رنگ آن تغییر کند. بعد از اینکمه گوشت سرخ شد آن را همراه پیازداغ، لوبیا چیتی، سبزی، نمک، فلفل و زردچوبه داخل قابلمه ریخته و در آخر 1 لیوان آب به آن اضافه کنید.

مرحله دوم:

صبر کنید تا خورشت کاملا پخته و جا بیفتد، سپس لیمو عمانی را با چنگال سوراخ کنید. پوست سیب زمینی را گرفته و به تکه ها کوچک برش دهید. سیب زمینی خرد شده و لیمو عمانی را به زودپز اضافه کنید و اجازه دهید همراه با باقی مواد به آرامی پخته شود.

مرحله سوم:

در مرحله آخر 2 عدد تخم مرغ را به آبگوشت اضافه کنید و هم بزنید تا خودش را بگیرد و پخته شود و در آخر آبگوشت را به ظرف سرو مورد نظر منتقل کنید.

نکات مهم :

1.شما می توانید از گرد لیموعمانی نیز بجای لیمو عمانی درسته استفاده کنید

2.توجه داشته باشید که شما می توانید گوشت را همراه با سبزی، لوبیا و پیاز تفت دهید سپس آن را داخل زودپز بریزید

3.می توانید از لوبیاسفید یا لوبیا چیتی نیز در این غذا استفاده کنید

4.بهتر است که برای پخت آبگوشت قورمه سبزی از گوشت پرچرب استفاده کنید

5. می توانید به دلخواه کمی رب گوجه فرنگی یا زعفران دم کرده به آبگوشت خود اضافه کنید تا غذا رنگ و عطر بهتری بگیرد

4.قورمه سبزی تبریزی:

مواد لازم:

1.لوبیا چشم بلبلی: یک پیمانه

2.سبزی خردشده (شامل دو سهم تره و یک سهم جعفری): تقریبا ۵۰۰ گرم

3.پودر شنبلیله: دو قاشق غذاخوری

4.گوشت ران گوسفند یا راسته گوساله ۵۰۰ گرم

5.پیاز: ۲ عدد

6.لیموعمانی: 4عدد

7.روغن، نمک و زعفران: به مقدار لازم

طرز تهیه قورمه سبزی تبریزی:

مرحله اول:

نیازی نیست لوبیا چشم بلبلی را از قبل خیس کنید، اما اگر از لوبیا چیتی یا قرمز استفاده می‌کنید باید از شب قبل آن را در آب بخیسانید. البته یک قورمه سبزی تبریزی اصیل با لوبیا چشم بلبلی پخته می‌شود.

مرحله دوم:

سبزی‌ را پاک و بعد هم ریز خرد کنید. سپس آن را خوب بشویید و خشک کنید. بعد که آب اضافی آن‌ کشیده شد، داخل ماهی‌تابه بریزید. و بدون روغن سبزی‌ را تفت دهید. بعد از خشک شدن آب سبزی، داخل آن مقداری روغن بریزید و تا حدی سرخ کنید که رنگش‌ تیره شود.

مرحله سوم:

پیازها را نگینی خرد کنید و تا حدی تفت دهید که کاراملی شوند. سپس گوشت را به پیاز اضافه و مقداری تفت دهید تا رنگ گوشت عوض شود. حالا نوبت لوبیاست که آن را به مواد داخل قابلمه اضافه کنید. آب لوبیای خیس خورده را خالی کنید و همراه سبزی سرخ‌شده به مواد بیفزایید.

مرحله چهارم:

لیموعمانی‌ها را بشویید، سپس سوراخ سوراخ کنید و داخل قابلمه بیندازید. حالا ۴ لیوان آب داخل قابلمه بریزید، شعله را زیاد کنید تا آب بجوشد. بعد از جوش آمدن آب نیز شعله را کم کنید و اجازه دهید خورشت با حرارت کم بپزد.

مرحله پنجم:

بعد از اینکه لوبیا و خورشت هر دو خوب پختند شنبلیله، نمک و زعفران را به مواد بیفزایید و منتظر شوید تا غذا جاافتاده و غلیظ شود.

نکات مهم:

1.اگر دوست دارید قورمه سبزی شما طعم ترش‌تری داشته باشد، می‌توانید به آن کمی آبغوره یا آبلیمو اضافه کنید.

2.برخی از تبریزی‌ها برای خوش‌رنگ شدن رنگ قورمه سبزی به آن یک قاشق غذاخوری رب گوجه‌فرنگی اضافه می‌کنند.
3.اگر دوست داشته باشید، می‌توانید مقداری آلو خشک را هم یک ساعت در آب بخیسانید و بعد به خورشت اضافه کنید.

5.قورمه سبزی جنوبی:

1. جنوبی‌ها برگ چغندر و اسفناج را در سبزی قورمه به کار می‌برند که در نتیجه لعاب خورشت موقع پخت بیشتر می‌شود و طبیعتا خوش مزه تر هم خواهد شد.
2.جنوبی‌ها برای پخت هر غذایی از فلفل استفاده می‌کنند. با استفاده از فلفل خورشت شما طعم تند و تیزی می‌گیرد

3.طرز تهیه خورشت قورمه سبزی جنوبی به جای استفاده از لوبیا قرمز از لوبیا چیتی استفاده می‌کنند. با این کار هم طعم متفاوتی به قورمه سبزی جنوبی می‌دهند و هم شکل متفاوت شده و لعاب خاصی می‌گیرد.

4.در طرز تهیه قورمه سبزی جنوبی از تمر هندی به جای لیمو عمانی استفاده می‌کنند.

مواد لازم:

1.گوشت گوساله یا گوسفندی: نیم کیلو
2.لوبیا چیتی: 200 گرم
3.سبزی مخصوص یک کیلو (جعفری، گشنیز، تره، شنبلیله، اسفناج، برگ چغندر، شوید)
4.پیاز :یک عدد بزرگ یا دو عدد متوسط

5.ادویه (نمک، فلفل قرمز و سیاه، زردچوبه): به مقدار دلخواه
6.لیموعمانی: 2 تا 3 عدد یا تمر هندی 250 گرم
7.روغن: به مقدار لازم

طرز تهیه خورشت قورمه سبزی جنوبی

1.مرحله اول:
 سبزی‌ها بعد از شستن و اینکه کاملا خشک شد با چاقویی تیز آن ها را ریز خرد کنید. سبزی قورمه باید به نسبت باقی غذاها ریزتر خرد شود. سبزی‌ها را با شعله ملایم تفت دهید جنوبی‌ها قورمه سبزی را تیره دوست دارند بنابراین تا می‌توانید سبزی را سرخ کنید. تقریبا دو تا سه ساعت زمان برای سرخ کردن این سبزی قورمه لازم است.

2.مرحله دوم:
داخل قابله مناسب دو عدد پیاز رو خرد کنید و با دو قاشق غذا خوری پر روغن جامد تفت بدهید. پیازها که تغییر رنگ دادن نوبت به گوشت می‌رسد.گوشت گوسفندی یا گوساله ترجیحا سردست و کمی استخوان‌دار باشد. اگر چربی هم مخلوط این گوشت بکنید باعث می‌شود قورمه سبزی بسیار خوش طعمی داشته باشید. گوشت را خرد کنید و به مواد اضافه کنید. بگذارید گوشت خوب سرخ شود. بعد یک قاشق مرباخوری زردچوبه، نمک و فلفل سیاه (اگر دوست داشتید فلفل قرمز هم اضافه کنید تا طعم تندتری بگیرد) اضافه کنید و تفت بدهید.

3.مرحله سوم:
وقتی حسابی گوشت‌ها طلایی شد نوبت لوبیا چیتی می‌رسد. 200 گرم لوبیا چیتی را از شب قبل خیس کنید و چندین بار آب آن را عوض کنید تا از نفخ جلوگیری شود. حالا لوبیا چیتی خیس خورده را آبکشی کنید تا کاملا آبش گرفته بشود و به مخلوط گوشت اضافه کنید. دقت کنید به هیچ عنوان آب لوبیا چیتی را به گوشت اضافه نکنید.

4.مرحله چهارم:
حالا نوبت به سبزی‌های سرخ شده است، آرام آرام سبزی‌ها را هم اضافه کنید و هم بزنید تا خوب مخلوط شوند. توی این مرحله بهتر است که دو قاشق غذاخوری روغن جامد اضافه کنید.قورمه سبزی اگر با روغن جامد درست شود خوشمزه‌تر و خوش رنگ تر خواهد شد. البته این ترفند مادر بزرگ‌ها است. آن‌ها معتقد بودند روغن مایع به جان غذا نمی‌رود و همیشه روی سطح می‌ماند. این باعث می‌شود رنگ قورمه سبزی سبز تیره نشود.

5.مرحله پنجم:
بعد از سبزی‌ها در این مرحله دو لیوان پر آب جوش اضافه کنید. آب ولرم یا آب سرد اصلا نباید اضافه کنید چون تفاوت دما باعث سفت شدن گوشت‌ها می‌شود. می‌توانید برای لعاب بیش‌تر خورشت قورمه سبزی از عصاره قلم گوسفند یا گاو نیز استفاده کنید. اگر عصاره قلم در دسترس ندارید از عصاره گوشت آماده نیز می‌توانید استفاده کنید.

حالا درب ظرف رو ببندید و با حرارت ملایم اجازه دهید آرام آرام و با حوصله قورمه سبزی جنوبی شما جا بیفتد. می‌توانید زیر قابلمه شعله پخش کن بگذارید تا خورشت به آهستگی بپزد

6.مرحله ششم: 
تقریباً 5 ساعت زمان می‌برد تا خورشت قورمه سبزی کاملاً بپزد .دو عدد لیموعمانی را بشورید وسط آن را سوراخ‌کنید و داخل خورشت بیندازید. این کار را باید نیم ساعت قبل از خاموش کردن خورشت و جا افتادنش انجام بدهید تا لیمو کاملاً عطرش را به خورشت پس بدهد. لیموعمانی روغن اضافی خورشت را به خودش می‌کشد و طعم بی‌نظیری را به خورشت قورمه سبزی جنوبی شما می دهد

 در این مرحله جنوبی‌ها به خورشت به‌جای لیموعمانی تمرهندی می‌زنند تا طعم خورشت ترش شود.